بیستم مهر ماه، روز بزرگداشت حافظ است؛ روز‌ها بهانه اند برای یادآوری جان و دل ما از آنچه فراموش می‌کنیم. گفتن از ناشناخته‌ها و شنیدن از نویافته ها. به خوش زمانی این روز  به سراغ استاد برجسته حافظ شناسی ایران رفته ایم تا از نو یافته هایش سخن بگوییم.

استاد بهاءالدین خرمشاهی، نویسنده، پژوهشگر، مترجم قرآن کریم و حافظ شناس نامدار ایرانی است. او راز‌های زندگی حافظ را بیش از همه کاویده است و ناشناخته هایش را بیشتر نمایان کرده است.

او به ما از گوشه‌های ناشناخته زندگی حافظ می‌گوید:

«اشعار حافظ بیش از هر چیز وام گرفته از قرآن است که به سرایش زندگی آمیخته خود با قرآن پرداخته است و این همان بعد ناشناخته زندگی حافظ است. این شاعر بسیار تحت تأثیر قرآن بوده و می‌توان گفت بیش از ۳۰۰ بیت از اشعار او یا یک دهم آنها، حکم اخلاقی دارند.»

بخش‌های ناشخته شخصیت حافظ

استاد خرمشاهی در رابطه با تأثیر قرآن در اشعار حافظ معتقد است: «حافظ قرآن پژوه بوده و این هم از اشعار او بر می‌آید و هم تذکره نویسان و حافظ پژوهشان قدیم و جدید به آن اشاره کرده اند.

قرآن پژوهی حافظ چند بخش است. فقط حافظ قرآن نیست بلکه او هم حافظ قرآن بوده، هم قاری خوش صدای قرآن بوده و هم مقری به معنای قرائت شناس بوده و وجود قرائت‌ها یعنی دگرسانی‌ها و دگرخوانی‌ها را می‌شناخته است. این‌ها بخش‌های ناشخته شخصیت حافظ است.»

۱۲۰۰ دگرخوانی از قرآن

این استاد حافظ شناسی تأکید می‌کند: «در حال حاضر، ما تنها یکی از این قرائت‌های هفت گانه را رعایت می‌کنیم و براساس بررسی‌های شخصی حدود ۱۲۰۰ مورد دگرسانی و دگرخوانی وجود دارد که در کتاب‌ها ثبت شده است. حافظ از تمام این قرائت‌ها اطلاع داشته و وقتی آیه‌ای را از حفط می‌خوانده ازاختلاف قرائت اطلاع داشت. اختلاف قرائت مسئله عامه مردم نیست و تنها قرآن شناسان در سطوح بسیار عالی به آن می‌پردازند.»

وجه دیگری از قرآن شناسی حافظ

استاد خرمشاهی وجه دیگری از قرآن شناسی حافظ را اینگونه تعریف می‌کند که: «قرآن به چند گونه بر شعر اون اثر دارد، یکی تأثیر ساختار شعر که همانطور که قرآن هم توالی منطقی خیلی افراطی ندارد و موضوعات مختلف در یک صفحه از قرآن به وجود می‌آید و حافظ نیز در هر بیت یا هر دو بیت از مضمون تازه صحبت می‌کند.»

این محقق و پژوهشگر قرآنی نوع دیگر تأثیر قرآن در اشعار حافظ را استفاده از عبارت‌های قرآنی است دانست و در آن میان به بیت " شب وصل است طی شد نامه هجر؛ سلام هی حتی مطلع فجر" اشاره کرد و گفت که البته چندین نمونه دیگر نیز در اشعار حافظ وجود دارد.

دیوان حافظ، برجسته‌ترین تفسیر تأویلی قرآن

خرمشاهی به عنوان یک حافظ شناس نوع دیگر را ارائه ترجمه گونه آیات قرآن می‌داند و می‌گوید: «حافظ معنا را از آیه قرآن می‌گیرد ولی با شعر خود ارائه می‌کند که در آن میان می‌توان به بیت "عیب رندان مکن‌ای زاهد پاکیزه سرشت؛ که گناه دیگران را برتو نخواهند نوشت" اشاره کرد که معنای آن از قرآن گرفته شده است.

دکتر ابراهیمی دینانی معتقد است، اگر دیوان حافظ را یکی از برجسته‌ترین تفسیر‌های تأویلی قرآن بشماریم به راه دوری نرفته ایم و من به صحت این حرف گواهی می‌دهم.»

آنچه فوق العاده برای حافظ اهمیت داشته 

بهاء الدین خرمشاهی سخن را با بیان رابطه جایگاه معنویت در اشعار حافظ به پایان می‌برد: «تمام اشعار حافظ معنویت است، یکی از مضامین کلان شعر حافظ اخلاق است.

در جمع عشق و عرفان اخلاق فوق العاده برای حافظ اهمیت داشته و باز تحت تأثیر قرآن، به عنوان مهمترین کتاب منبع اخلاقی ما و نیز کتب اخلاقی دیگری، چون اخلاق ناصری خواجه نصیر مربوط به دوره پیش از حافظ و تأملات خود که انسان بسیار والا، متخلق به اخلاق حمیده و سخنگوی اخلاق بوده، شاید بتوان گفت ۳۰۰ یا ۴۰۰ بیت یا یک دهم اشعار حافظ تصنیف‌های درخشانی هستند که یک حکم اخلاقی دارند.»

منبع: پایگاه مبلغ