باشگاه خبرنگاران جوان؛ پریزاد اقبالی- مهیار خدادادی، کارشناس امنیت سایبری و فضای مجازی معاونت علمی ریاست جمهوری در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به تبعات فضای مجازی برای قشر نوجوان گفت: « رفع محدودیت اینترنت، خسارات جبران ناپذیری از جمله افزایش کلاهبرداری‌های آنلاین، گسترش محتوای مستهجن و غیر اخلاقی، اختلال در نظم اجتماعی و... را به همراه خواهد داشت. چنین وضعیتی می‌تواند منجر به طعمه قرار گرفتن کاربران در فضای آنلاین و کاهش اعتماد عمومی به استفاده از خدمات دیجیتال در کشور شود. در این میان، یکی از آسیب‌پذیرترین قشر‌ها در این فضای بی‌قانون، کودکان و نوجوانان هستند. این گروه سنی با دسترسی بی‌پرده به محتوا‌های نامناسب و همچنین تعرض به حریم خصوصیشان توسط مجرمین سایبری، به راحتی در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌گیرند.»

دسترسی به محتوای نامناسب، از تهدیدات فضای مجازی برای کودکان

مهیار خدادادی معتقد است که در کشور‌های پیشرو در حوزه فناوری و امنیت سایبری، اقدامات قانونی و فنی متنوعی برای حفاظت از کودکان در فضای مجازی به اجرا گذاشته شده اند.

به عنوان مثال در اتحادیه اروپا و آمریکا با اعمال تمهیدات قانونی، تدابیر مؤثری برای حفاظت از کودکان در فضای مجازی به اجرا درآمده‌اند. در اتحادیه اروپا، قانون حفاظت از داده‌های عمومی (GDPR) که در سال ۲۰۱۸ تصویب شد، بخش ویژه‌ای را به امنیت داده‌های کودکان اختصاص داده است. مطابق ماده ۸ این قانون، پردازش داده‌های شخصی کودکان زیر ۱۶ سال در اینترنت تنها با دریافت رضایت والدین یا سرپرست قانونی مجاز است.

کارشناس امنیت سایبری و فضای مجازی معاونت علمی ریاست جمهوری با اشاره به این که بر اساس گزارش‌های جهانی از جمله گزارش یونیسف (UNICEF) در سال ۲۰۲۱، بیش از ۵۴ درصد از کودکان در سراسر جهان با تهدیدات مختلف در فضای مجازی مواجه شده‌اند؛ ادامه داد: «این تهدیدات شامل آزار‌های آنلاین، دسترسی به محتوای نامناسب و خطرات مربوط به اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی است. این آمار با توجه به اعداد و ارقام موجود در کشور، برای کودکان و نوجوانان ایران هم صدق می‌کند.»

مهیار خدادادی تاکید کرد که  این قانون با هدف جلوگیری از سوءاستفاده‌های دیجیتال، دزدی هویت، دسترسی به محتوای نامناسب و دیگر تهدیدات امنیتی، از شرکت‌ها و پلتفرم‌ها می‌خواهد که برای جمع‌آوری و پردازش داده‌های کودکان، مجوز واضح و مشخصی از والدین آن‌ها دریافت کنند. علاوه‌بر آن، این قانون الزام می‌کند که پلتفرم‌ها با شفافیت، نحوه جمع‌آوری و استفاده از داده‌های کودکان را توضیح دهند. در آمریکا، قانون (COPPA) که در سال ۱۹۹۸ تصویب و در سال ۲۰۱۳ اصلاحات گسترده‌ای به خود دید، به‌طور خاص بر محافظت از حریم خصوصی کودکان در اینترنت تأکید دارد.

قانون شرکت‌های آنلاین؛ کسب رضایت از والدین کودکان برای جمع‌آوری اطلاعات

کارشناس امنیت سایبری و فضای مجازی معاونت علمی ریاست جمهوری، فضای مجازی را بستری خطرناک برای کودکان زیر ۱۳ سال دانست و اظهار کرد: «این قانون از شرکت‌های آنلاین می‌خواهد که قبل از جمع‌آوری اطلاعات از کودکان زیر ۱۳ سال، رضایت والدین را کسب کنند و از آن‌ها خواسته می‌شود که هیچ‌گونه داده شخصی از کودکان جمع‌آوری نکرده و یا آن‌ها را در معرض محتوای نامناسب قرار ندهند. بنابراین فضای مجازی بدون نظارت و محدودیت‌های مناسب، می‌تواند تبدیل به محلی خطرناک برای این قشر حساس شود.»

مهیار خدادادی با بیان این که اقدامات قانونی در کشور‌های توسعه یافته انجام شده‌اند، توضیح داد: «این اقدامات قانونی در کشور‌های پیشرفته به عنوان یک الگو برای حفاظت از کودکان در فضای مجازی عمل کرده است و در صورتی که چنین تدابیری در ایران نیز پیاده‌سازی شوند، می‌توانند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کرده و فضای امن‌تری برای کودکان در دنیای آنلاین ایجاد کنند. به همین دلیل، ضروری است که در کنار رفع محدودیت‌ها و ایجاد دسترسی آزادتر به اینترنت، قوانین و مقررات دقیقی برای نظارت بر محتوای دیجیتال، به ویژه در ارتباط با کودکان و نوجوانان، وضع شود. این اقدامات می‌توانند از هرج و مرج‌های اجتماعی جلوگیری کرده و فضای امن‌تری برای تمام کاربران به ویژه نسل آینده ایجاد کنند.»

امیدعلی مسعودی، رئیس انجمن سواد رسانه‌ای و رئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره نیز با تلقی اینترنت به عنوان یک رسانه به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «تمامی اقشار جامعه می‌توانند از این رسانه استفاده کنند؛ چه بسا اگر سواد و نوع استفاده از آن را ندانیم، آسیب‌هایی را به دنبال خواهد داشت. کودکان و بانوان با وجود معصومیتی که در وجودشان نهفته است، بیشتر در معرض تهدیدات و خطرات این رسانه قرار می‌گیرند و از این جهت باید در مرحله اول آموزش سواد رسانه‌ای باشند. اینترنت، رسانه‌ای است که همه به آن دسترسی داشته و آزادانه در حال انتشار مطالب در آن هستند. »

نقش مدارس در آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان آسیب پذیر

رئیس انجمن سواد رسانه‌ای معتقد است در شرایط خاص مانند همه کشور‌های پیشرفته دنیا و حتی کشور‌های اسلامی این حق را داریم که برای منافع ملی خودمان و حفظ اعتقادات دینی خود قوانین محدود کننده‌ای را اعمال کنیم؛ اما چون اینترنت اساساً قابل نظارت و کنترل نیست، با این وجود در بعضی از بحران‌ها به دلیل حفظ و تحکیم امنیت دولت‌ها مجبورند محدودیت و فیلتر‌هایی را قرار بدهند که این طبیعی است.

 کارشناس سواد رسانه‌ای به آسیب پذیری بیشتر کودکان در فضای مجازی تاکید کرد و گفت: «کودکان تنها قشر جامعه هستند که بیشترین آسیب را از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی می‌بینند. با ورود بیماری کرونا به کشور، سکوی شاد در اختیار دانش آموزان قرار داده شد و آن‌ها با این محیط آشنا شدند؛ اما فقدان سواد رسانه‌ای باعث آسیب پذیری دانش آموزان شد. این دانش آموزان با ورود به دوران بلوغ و دوران جوانی دسترسیشان به فضا‌های مجازی آسان‌تر و کنترل والدین سخت‌تر می‌شود و اگر به خوبی با این فضا آشنا نباشند به تدریج مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند. آسیب پذیری کودکان و نوجوانان خیلی بیشتر از افرادی است که سن بالا و دارای تجربه هستند؛ چه بسا ممکن است به راحتی گول بخورند.»