هیجان‌انگیزترین کشفیات مربوط به سیارات فراخورشیدی در سال ۲۰۲۵

باشگاه خبرنگاران جوان - طبق گزارش‌ها، در سال ۲۰۲۵ تعداد سیارات کشف‌شده خارج از منظومه شمسی از مرز ۶ هزار مورد عبور کرده است. در آخرین روز‌های سال میلادی، در این مطلب به سراغ مهم‌ترین و عجیب‌ترین کشفیات مربوط به سیارات فراخورشیدی در سال ۲۰۲۵ رفته‌ایم.

دنیاهای «تاتویینی»؛ یا سیاراتی با دو خورشید

در سال ۲۰۲۵ چندین سیاره جدید کشف شدند که به دور دو ستاره می‌چرخند. جهان‌هایی که تا همین چند سال پیش بیش‌تر در حد داستان‌ علمی‌تخیلی (در دنیای جنگ ستارگان به این سیارات تاتویین گفته می‌شود) تصور می‌شدند، حالا در پایگاه‌های داده سیارات فراخورشیدی ثبت شده‌اند و حتی بعضی از آنها قوانین پذیرفته‌شده شکل‌گیری سیارات را به چالش کشیده‌اند.

عجیب‌ترین عضو این خانواده، سیاره‌ای است به نام 2M1510 (AB) b که در آوریل گزارش‌های مربوط به آن منتشر شده بود. این سیاره به دور دو کوتوله قهوه‌ای می‌چرخد. این دنیا در فاصله حدود ۱۲۰ سال نوری از زمین قرار دارد، اما نکته مهم‌تر مدار کاملاً غیرمعمول آن است. در واقع به جای حرکت در یک صفحه نسبتا تخت، مثل بیشتر سیارات، مدار این سیاره به شدت شیب‌دار است و بالای قطب‌های دو ستاره و پایین آنها رفت و برگشت می‌کند.

براساس تحلیل‌های انجام شده با استفاده از تلسکوپ بسیار بزرگ (VLT) در شیلی، احتمالاً مدار این سیاره در گذشته دور طی یک برخورد یا گذر یک ستاره دیگر، از مدار معمولی خود تغییر پیدا کرده است.

این تنها سیاره تاتویینی کشف شده در سال ۲۰۲۵ نبوده و در ادامه سال، تیمی دیگر ۳ سیاره هم‌اندازه زمین را در سامانه فشرده TOI-2267 کشف کرد که فقط ۷۳ سال نوری با ما فاصله دارد. این سه جهان با استفاده از داده‌های تلسکوپ TESS شناسایی شدند و نکته مهم اینکه هر سه هنگام عبور، از مقابل هر دو ستاره رد می‌شوند.

جستجوی حیات در سیاره K2-18b

سیاره K2-18b در سال ۲۰۲۵ به یکی از جنجالی‌ترین سوژه‌های حوزه سیارات فراخورشیدی تبدیل شد؛ چرا که ادعاهای جدیدی درباره احتمال وجود نشانه‌های حیات روی آن مطرح شده بود.

در ماه آوریل، گروهی به رهبری دانشگاه کمبریج اعلام کردند که به قوی‌ترین شواهد تاکنون برای وجود گازهایی در جو این سیاره دست یافته‌اند. آنها ادعا کردند به داده‌هایی مبنی بر حضور گازهای دی‌متیل سولفید و شاید دی‌متیل دی‌سولفید در این سیاره رسیده‌اند که روی زمین ارتباط بسیار نزدیکی با فعالیت زیستی در محیط‌های دریایی دارند. بر این اساس، تیم پژوهشی این دنیا را به عنوان یک سیاره پوشیده از اقیانوس توصیف کرد که احتمالاً می‌تواند حیات داشته باشد.

ادعای دانشمندان خیلی سریع با چالش‌های متفاوتی از سوی کارشناسان مواجه شد. بااین‌حال، رصدهای بیشتر این سیاره هم‌اکنون توسط تلسکوپ جیمز وب درحال انجام است.

امید کم برای امکان سکونت در TRAPPIST-1e

سیاره TRAPPIST-1e در طول سال‌های گذشته یکی از جذاب‌ترین اهداف تحقیقات فضایی برای پیدا کردن دنیایی قابل سکونت بوده است. این سیاره یکی از هفت موردی محسوب می‌شود که به‌دور ستاره کوتوله فراسرد TRAPPIST-1 می‌چرخد و احتمال وجود آب مایع و شرایط مناسب حیات در آن مطرح شده بود. اما تحلیل‌های جدید، امیدها در این زمینه را کمتر کرده است.

رصدهای اولیه جیمز وب، نشانه‌هایی از وجود متان در جو احتمالی TRAPPIST-1e را مطرح کرده بود که می‌تواند در سناریوهایی خاص، نشانه‌ای از شیمی پیچیده و حتی فعالیت زیستی باشد. بااین‌حال، بررسی‌های بعدی نشان داد که بخش مهمی از سیگنال‌های مشاهده‌شده احتمالاً از خود ستاره منشا می‌گیرد و جو پایدار پیرامون سیاره نقشی در آن ندارد.

از سوی دیگر، داده‌های تلسکوپ‌های فضایی نشان می‌دهد که اگر TRAPPIST-1e جوی داشته باشد، این جو آن قدر رقیق یا پیچیده است که تشخیص آن با ابزارهای فعلی فوق‌العاده دشوار خواهد بود. مجموع این یافته‌ها یادآوری می‌کند که حتی امیدوارکننده‌ترین سیاره‌ها روی کاغذ، در عمل می‌توانند بسیار دور از دسترس باشند.

نمایی واضح‌تر از سامانه پروکسیما قنطورس

پروکسیما قنطورس (Proxima Centauri)، نزدیک‌ترین ستاره به خورشید در فاصله حدود ۴٫۲ سال نوری است و احتمالی میزبانی آن از چند سیاره مطرح شده بود. در سال ۲۰۲۵، ابزار جدیدی به نام Near-Infrared Planet Searcher یا NIRPS که یک طیف‌سنج فروسرخ با تفکیک‌پذیری بالا است، تصویر دقیق‌تری از این سامانه فراهم کرد.

دانشمندان همچنین با استفاده از داده‌های NIRPS وجود سیاره پروکسیما b را دوباره تأیید کردند؛ سیاره‌ای هم‌اندازه زمین که در ناحیه قابل سکونت ستاره میزبان می‌چرخد. علاوه بر این، NIRPS وجود سیاره کوچکتری به نام پروکسیما d را نیز تأیید کرد و همزمان به رد یک سیاره ادعا شده دیگر کمک کرد که پیش‌تر به آن اشاره شده بود.

سیاره‌هایی عجیب با دُم‌ که در حال متلاشی شدن هستند

در سال ۲۰۲۵، چند سیاره نادر نیز شناسایی شده است.

یکی از این سیارات BD+05 4868 Ab است که تلسکوپ TESS در فاصله حدود ۱۴۰ سال نوری و در صورت فلکی اسب بالدار موفق به شناسایی آن شده. این سیاره هر ۳۰٫۵ ساعت یک‌بار کامل به دور مدار خود می‌چرخد. گرمای ستاره آن قدر به‌قدری شدید است که ماده سطح سیاره تبخیر می‌شود و در ادامه آن یک دُم آتشین و کشیده شبیه دُم دنباله‌دار شکل می‌گیرد. برآوردها نشان داده طول این دُم تا حدود ۹ میلیون کیلومتر می‌رسد.

محققان پیش‌بینی کرده‌اند که این سیاره در هر چرخش مداری خود، جرمی به اندازه کوه اورست را از دست می‌دهد و در بازه‌ای بین یک تا دو میلیون سال آینده ممکن است به طور کامل از هم پاشیده شود.

در نمونه‌ای دیگر، تیمی مستقل با استفاده از تلسکوپ جیمز وب، سیاره غول‌پیکر فوق‌العاده داغ WASP-121b را که در فاصله حدود ۸۵۸ سال نوری قرار دارد، بررسی کردند. داده‌های جیمز وب نشان داد دو دُم عظیم از هلیوم، تقریباً ۶۰ درصد مدار سیاره را شکل داده است که یکی پشت سر سیاره کشیده شده و تحت فشار باد ستاره‌ای رو به عقب رانده شده، و دیگری که کمیاب‌تر است، جلوتر از سیاره و در جهت حرکت قرار دارد.

دنیای سراسر گدازه‌ TOI-561b

یکی از شگفت‌انگیزترین کشفیات سال، سیاره‌ای کوچک و فوق‌العاده داغ به نام TOI-561b بود. این سیاره به دور یکی از قدیمی‌ترین ستاره‌های راه شیری می‌چرخد و یک سال در آن کمتر از یک روز زمینی طول می‌کشد. گرانش باعث شده تا یک سمت سیاره همیشه رو به ستاره و سمت دیگر همیشه در تاریکی باشد.

دمای سطح در سمت روز به حدود ۱۷۲۶ درجه سانتی‌گراد می‌رسد؛ دمایی که به راحتی می‌تواند سنگ را ذوب کند.

تولد و مرگ یک دنیای بیگانه

در نهایت، اخترشناسان در سال ۲۰۲۵ تولد یک جهان تازه و نابودی بقایای جهانی دیگر را مشاهده کردند.

در یک مطالعه، تیمی از دانشمندان برای اولین‌ بار تصویر واضحی از شکل‌گیری یک سیاره را ثبت کردند. سیاره‌ای به نام WISPIT 2b که حدود ۴۳۷ سال نوری از زمین فاصله دارد. WISPIT 2b تنها حدود ۵ میلیون سال عمر دارد، اما جرم آن پنج برابر مشتری برآورد شده است.

در نقطه‌ای نزدیک‌تر به ما از این جهان بی‌پایان، تیم دیگری تصویری از لحظه «مرگ» یک جهان را منتشر کردند. آن‌ها کوتوله سفیدی به نام LSPM J0207+3331 را بررسی کردند که در فاصله حدود ۱۴۵ سال نوری از زمین قرار دارد. داده‌های تصاویر نابودی تدریجی این سیاره با قطر تقریبی ۱۹۳ کیلومتر را نشان می‌دهند که اکنون در حال خرد شدن است.

منبع: دیجیاتو