باشگاه خبرنگاران جوان؛ پریزاد اقبالی - آلودگی هوا دیگر بهار، تابستان، پاییز و زمستان نمی‌شناسد؛ وضعیت هوای کلانشهر‌ها روز به روز در حال بدتر شدن است. این در حالی بوده که نه تنها سلامت مردم، بلکه علاوه بر کاهش کیفیت زندگی، کشور را از نظر اقتصادی، اجتماعی و از همه مهمتر آموزش تحت تاثیر قرار داده است.

امروزه می‌توان آلودگی هوا را در کنار مشکلات اقتصادی و ترافیک، بزرگترین مشکل زندگی در کلانشهر‌ها و حتی شهر‌های کوچک محسوب کرد.  آلودگی هوا زمانی اتفاق می‌افتد که حجم زیادی از ذرات یا مواد زیان‌آور از قبیل گازها، ذرات و زیست‌مولکول‌ها وارد اتمسفر کره زمین شوند.

در آخرین گزارشی که توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال ۱۴۰۰ تهیه شده، میانگین تعداد مرگ کل منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM ۲/۵ در بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال در شهر‌های مورد مطالعه در کشور در طول سال ۱۴۰۰، ۲۰۸۳۷ نفر بوده است. نتایج نشان می‌دهند کل هزینه‌های مرتبط با مرگ و میر ناشی از همه علل منتسب به PM ۲/۵ در کشور در طول سال ۱۴۰۰ برابر ۱۱/۳ میلیارد دلار برآورد شده است که روش محاسبه آن ارزش عمر آماری بوده است. این آمار نشان از اهمیت و وخامت مسئله آلودگی هوا در شهر‌های ایران دارد.

قانون هوای پاک از سال ۹۶ جایگزین قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا شد. این قانون در  ۳۴ ماده و ۳۹ تبصره تصویب شده است. در  قانون هوای پاک حدود ۱۷۶ «تکلیف - دستگاه» ابلاغ شده است. این قانون بر اساس ۳۴ ماده خود ۲۱ دستگاه اجرایی از جمله وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را مکلف کرده است که هر یک به تناسب وظایف خود، اقداماتی را برای کنترل آلودگی هوا در کشور اجرایی کنند.

مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از بین ۵۶ ماده موجود در قانون هوای پاک و آیین‌نامه فنی آن ۲۲ ماده به‌صورت ضعیف، ۱۷ ماده متوسط و ۱۷ ماده خوب اجرا شده‌اند و بیشترین وزن از لحاظ کیفیت اجرا مربوط به اجرای ضعیف بوده است. بدیهی است که در چنین شرایطی که قانون هوای پاک به‌عنوان اصلی‌ترین کلید حل مسئله آلودگی هوا در کشور اجرای ضعیفی از زمان تصویب داشته، کیفیت هوای شهر‌های کشور نیز وضعیت مطلوبی نداشته باشد.  

در ادامه به وظایف این دستگاه‌ها در جهت اجرای قانون هوای پاک پرداخته‌ایم.

وظایف معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

وظایف معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در مبحث سوخت:

اختصاص حداقل ۱۰ درصد از ظرفیت‌های جدید تولید برق به نیروگاه‌های بادی، خورشیدی، زیست توده و زمین گرمایی و حمایت از توسعه شبکه هوشمند انرژی (معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با همکاری وزارت نیرو، تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست)

کنترل آلودگی ناشی از سامانه‌های (سیستم‌های) گرمایش و سرمایشی (خانگی و تجاری) و هوشمندسازی موتورخانه‌ها ( با همکاری وزارتخانه‌های نفت، کشور و سازمان ملی استاندارد ایران و تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست)

وظایف وزارت آموزش و پرورش

 درج مباحث مرتبط با آلودگی هوا در محتوای درسی مقاطع تحصیلی مختلف با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست ( با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست)

وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

وزارت بهداشت نیز از جمله دستگاه‌هایی است که با همکاری با دستگاه‌های دیگر باید تکالیفی را انجام دهد.

وزارت بهداشت وظایف گوناگونی بر طبق این قانون دارد که یکی از آن‌ها طبق تبصره ۳ ماده ۳ این قانون، تشخیص شرایط اضطرار است که طبق آن کلیه اطلاعات از سازمان هواشناسی و سازمان محیط زیست اخذ شده و داده‌ها در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی تحلیل می‌شوند. در صورتی که شرایط هوایی به گونه‌ای باشد که تهدیدی برای سلامت مردم تلقی شود، موضوع را به سازمان محیط زیست و استانداری اعلام کرده و به دنبال آن با تشکیل کمیته اضطرار، تصمیمات مقتضی اخذ می‌شوند.  طرح پیوست سلامت برای ساخت شهرک‌های مسکونی با همکاری وزارت مسکن و شهرسازی نیز با نظارت وزارت بهداشت انجام می شود که به موجب آن ساخت شهرک‌های مسکونی بزرگ باید با استاندارد پیوست سلامت اعلام شده از سوی وزارت بهداشت انجام شود .

در آیین‌نامه ماده ۲ قانون هوای پاک، وزارت بهداشت همچنین موظف است مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا را نیز محاسبه کرده و به مراجع ذی‌ربط اعلام کند. این فرایند از سال ۹۴ و قبل از تصویب قانون هوای پاک با مصوبه هیئت وزیران در حال اجرا بود، اما در موارد قانون هوای پاک نیز به آن اشاره شده است. یکی دیگر از حدود وظایف مشخص شده برای وزارت بهداشت، تعیین حد مجاز پرتوهای یونیزان است که وزارت بهداشت با همکاری سازمان انرژی اتمی و سازمان محیط زیست حدود مجاز این پرتوها را مشخص می‌کند.  پرتو‌های یونیزان شامل پرتو‌هایی مانند اشعه ایکس، گاما، پرتو‌های الکترومغناطیس و... است. دیگر وظیفه وزارت بهداشت در قانون هوای پاک، پایش آلودگی صوتی در سطح کشور بوده که این وظیفه نیز با همکاری سازمان محیط زیست، وزارت کشور و سازمان شهرداری‌ها دنبال می‌شود. سامانه پایش آلودگی صوتی با آیین‌نامه‌ای که از سوی سازمان محیط زیست تدوین شده است در کشور راه‌اندازی شده و در حال اجرا است.

طبق ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی، هر اقدامی که باعث تهدید سلامت عموم مردم شود ممنوع است و وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست و سازمان دامپزشکی حق ورود به موضوع را دارند تا متخلف را به دادگاه معرفی کرده و پیگیر تخلف شوند

وظایف وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات 

 سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس قانون هوای پاک مکلف است با همکاری سازمان انرژی اتمی ایران و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نسبت به جلوگیری از انتشار خارج از حدود تعیین‌شده کلیه امواج رادیویی، الکترومغناطیسی، پرتوهای یون‌ساز و غیریون‌ساز اقدام و به‌منظور حصول اطمینان از عدم افزایش میزان و شدت امواج و پرتوهای یون‌ساز و غیر یون‌ساز از حدود تعیین‌شده در هوای آزاد، شبکه پایش مربوطه را راه‌اندازی کند. 

وظایف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری موظف است ظرف ۳ ماه از تاریخ ابلاغ این تصویب‌­نامه با همکاری سازمان و سازمان ملی استاندارد ایران دستورالعمل اجرایی بهره­‌گیری کامل از خدمات آزمایشگاه‌­های تخصصی عضو شبکه آزمایشگاه‌­های علمی ایران (شاعا) را برای پایش و ارزیابی کیفیت هوا و منابع انتشار آلودگی هوا به نحوی تدوین کند که نیاز به آزمایشگاه­‌های خارج از کشور در این خصوص برطرف شود. مسئولیت نظارت بر اجرای این آیین‌­نامه بر عهده سازمان بوده و سازمان موظف است گزارش نحوه اجرا و عملکرد این آیین­‌نامه را در مقاطع زمانی شش ماهه به دفتر هیأت دولت ارائه کند. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظفند تا پایان سال تحصیلی ۱۳۹۸ ـ ۱۳۹۷ حسب مورد و با همکاری سازمان نسبت به ایجاد و ساماندهی رشته‌­ها و گرایش‌­های مرتبط با آلودگی هوا با هدف تربیت متخصص مورد نیاز در پایش آلودگی هوا و امور مرتبط اقدام کنند.

باوجود این‌که این قانون ها به دستگاه ها ابلاغ شده اند، اما در عمل متأسفانه بسیاری از دستگاه‌ها کوتاهی و ترک فعل کرده اند. همکاری نکردن آن‌ها در اجرای قانون هوای پاک، باعث تشدید آلایندگی ها شده است. بی‌توجهی به آلودگی هوا اتفاق تازه‌ای نیست و در طول سال‌ها ادامه داشته و گریبان‌گیرمان شده است. آلودگی هوا دیگر زمستان و تابستان ندارد و در هر فصلی از سال به گونه‌ای بروز پیدا می‌کند.